Opština Glamoč pod izgovorom javnog interesa provodi eksproprijaciju zemljišta na štetu svojih građana, a u korist privatnog investitora koji će na toj zemlji graditi vjetropark
Piše: Milena MITROVIĆ
Opština Glamoč je započela izuzimanje više od 232 duluma privatnog zemljišta radi izgradnje vjetroparka „Škadimovac” u koji je firma „RWP Vitorog” planirala uložiti oko 300 miliona maraka. Iako je riječ o komercijalnoj investiciji, Opštinsko vijeće je 2018. godine proglasilo projekat od javnog interesa pa je eksproprijacija mogla početi. Dogovoreno je da troškove isplate snosi firma, a Opština dobija dio mjesečne zarade kada vjetropark počne raditi.
Vlasnicima parcela je ponuđeno 30 feninga naknade po kvadratnom metru i pojedini su taj prijedlog prihvatili. No, oni koji su smatrali da to nije fer žalili su se Federalnoj upravi za geodetske i imovinsko-pravne poslove (FGU) koja je poništila opštinske odluke o eksproprijaciji. Uprava je ukazala da Opština nije dostavila najvažnije dokaze: prijedlog za eksproprijaciju od Općinskog javnog pravobraniteljstva u Livnu te dokaz o obezbijeđenim novčanim sredstvima za pokrivanje troškova eksproprijacije. Uprava je još izrazila sumnju u validnost odluke o postojanju javnog interesa.
Osim toga, Zakon o eksproprijaciji Federacije Bosne i Hercegovine (FBiH) ne dozvoljava da vlast dalje prometuje zemljište koje je izuzela od građana – što je u ovom slučaju planirano nakon eksproprijacije.
Isti zastupnici vlasnicima i investitorima
Novinari Centra za istraživačko novinarstvo (CIN) otkrivaju da Opština nije prethodno ni utvrdila prave vlasnike zemljišta koje izuzima, od kojih su mnogi odavno umrli. Takvima je dodijelila privremene pravne zastupnike – koji su istovremeno zastupali i investitora.
Prepoznati i neriješeni problemi
Izgradnja vjetroparka „Škadimovac“ planirana je na proplancima Hrbine, vjetrovite visoravni na 30-ak kilometara od Glamoča. Ovo je vjetroviti pusti kraj, nepreglednih stjenovitih pašnjaka sa rijetkim niskim rastinjem i četinarima. Mještani su se nakon zima u gradovima svako proljeće vraćali u Hrbinu i od vjetra i kamenja otimali koliko su mogli − pašnjaci su bili prekriveni stadima ovaca i krava te zasadima krompira, ječma i zobi. Tokom rata su napustili ovaj kraj, a kuće i štale su kasnije izgorjele u požaru.
Na ovoj visoravni je Ranko Radoja planirao graditi vjetropark kada je njegova firma “WBL City project” iz Banje Luke 2014. godine od Vlade Kantona 10 dobila koncesiju na 30 godina. U naredne četiri godine je ostao bez novca, pa je u posao uključio i biznismena Zorana Bibića sa kojim je podijelio suvlasništvo u svojoj drugoj firmi “RWP Vitorog” na koju je ubrzo i prebacio koncesiju.
Projekat je uz pomoć Opštine krenuo sa mrtve tačke 2018. godine, potpisivanjem Ugovora o poslovnoj saradnji sa ovom firmom. Ugovor je bio osnov da Opštinsko vijeće projekat proglasi javnim interesom, a načelnik Nebojša Radivojša je podnio prijedlog za eksproprijaciju privatne zemlje, što po Zakonu o eksproprijaciji FBiH nije dozvoljeno.
Razilaženja sa Zakonom su se dešavala tokom cijelog procesa.
Od najmanje 567 duluma na kojima je planiran vjetropark nešto više od 232 duluma su u vlasništvu starosjedilaca ovog kraja. Međutim, većina stanovništva je napustila ove krajeve u ratu 90-ih, neki su u međuvremenu umrli, a nasljednici nisu riješili vlasničke odnose. Za glamočki kraj zemljišne knjige su izgorjele 70-ih godina prošlog vijeka. Jedina evidencija se vodi u katastru – registru nekretnina u kojem upisani posjednici nužno nisu i stvarni vlasnici, a bez njih se eksproprijacija ne može okončati.
Tako je Milorad Milišić iz Dervente sa još pet osoba 2023. godine podnio žalbu Federalnoj upravi za geodetske i imovinsko-pravne poslove (FGU) jer je smatrao da se tokom eksproprijacije ovog zemljišta nisu poštovala pravila postupka. Opština mu je uzela osam duluma djedovine koja za njega ima emotivnu vrijednost jer mu je tu preminuo otac.
– Da nisu dirali kućište, upitno bi koliko bih ja i bio zainteresovan da to branim. To je mala površina u odnosu na onu koju posjedujem. Ali, kad su dirali u kućište, odmah sam se obratio advokatu i on mi je rekao: ‘Milorade, ovo je protivzakonito’ – kaže Milišić.
FGU je brzo potvrdio njihove sumnje. Kako nije imao uvid u kompletnu dokumentaciju o eksproprijaciji, utvrdio je da ne postoje ključni dokazi da su ispoštovane sve obaveze koje nalaže Zakon o eksproprijaciji FBiH. To su: prijedlog nadležnog pravobranilaštva za eksproprijaciju, validan akt o utvrđivanju javnog interesa za izgradnju vjetroparka i dokaz da je osiguran novac za troškove eksproprijacije. Umjesto toga dostavljen je ugovor o prenosu novca Opštini Glamoč u iznosu od 69.832 KM. Primijećeno je i da je Opština propustila utvrditi ko su stvarni vlasnici zemljišta, što je jedan od preduslova za eksproprijaciju.
Osim toga, FGU je skrenuo pažnju na namjeru Opštine da izuzetu zemlju preda privatnoj firmi, što je zabranjeno Zakonom.
A kad će početi izgradnja?
Uprkos utvrđenim nepravilnostima, načelnik Radivojša i Služba za stambeno-komunalne poslove, obnovu i razvoj, geodetske, imovinsko-pravne poslove i katastar nekretnina koja vodi postupak tvrde da je sve bilo prema Zakonu. Nisu objasnili propuste na koje ukazuje FGU, a Pravobraniteljstvo nije htjelo govoriti o ovoj temi.
Načelnik smatra da Opština može imati samo koristi od izgradnje vjetroparka:
– Puno bi značilo za radna mjesta, za samoulaganje u našu Opštinu, a na kraju, znači, Opština bi imala određene benefite i iz koncesionog ugovora i iz ugovora o saradnji koje potpisuje sa firmama koje to grade – kaže on.
Za sada koristi nema jer se ne zna kad će početi izgradnja pa se ne zna ni kada bi Opština mogla početi ubirati 0,5% prihoda od mjesečne prodaje struje, kako je dogovoreno Ugovorom o poslovnoj saradnji iz 2018. godine.
Ustavni sud Federacije BiH je u februaru 2025. godine potvrdio svoju presudu iz 2007. godine kojom je Zakon o koncesijama u Kantonu 10 stavljen van snage jer pri njegovom donošenju lokalna vlast nije konsultovana na pravi način. Umjesto da donesu novi, kantonalne vlasti su samo promijenile postojeći zakon. “Dejstvo presude Ustavnog suda FBiH se proteže na sve općine koje se nalaze u sastavu Kantona 10, jer je davanje koncesija regulisano kantonalnim zakonom, što znači da je svakom ugovoru o koncesiji, zaključenom na području Kantona 10 nakon 19.05.2008. godine upitna pravna valjanost”, tumači advokat Meris Dolić.
Prema Koncesionom ugovoru koji su potpisali sa Vladom Kantona 10, investitori su prvobitno bili dužni sa građanima dogovoriti prodaju ili zakup zemlje, ali oni kažu da do vlasnika nisu mogli doći.
– To je nemoguća misija jer BiH, a posebno Kanton 10, nema gruntovnicu. Nisu imovinskopravni odnosi rješavani stotinama godina – kaže investitor Radoja.
Potom su se trebali obratiti Kantonalnom ministarstvu gospodarstva za provođenje eksproprijacije, ali su i to zaobišli. Umjesto toga obratili su se Opštini koja je nepropisno provela postupak.
U junu 2019. uslijedilo je Rješenje o eksproprijaciji više od 232 duluma u kojem su navedena 72 posjednika od kojih se oduzima zemlja iako se, ustvari, radi o značajno većem broju nasljednika.
– Problem sa imovinom u Glamoču je i taj što se u ratu i nakon njega većina stanovništva raselila i od 90-ih godina nisu rađene ostavinske rasprave, tako da smo bili svjesni da se na spisku nalazi vjerovatno dosta ljudi koji su umrli – naveli su u odgovoru CIN-u iz Opštine.
Opština zbog toga nije ispoštovala zakonsku obavezu da dogovara eksproprijaciju isključivo sa vlasnicima, već je posao završavala i sa posjednicima.
Investitor: Ta zemlja ne vrijedi 10 feninga
Goran Brkić, sekretar uprave FGU-a, kaže da je utvrđivanje stvarnog vlasnika kompleksan proces, ali se bez njega eksproprijacija ne može provesti.
– Organ koji u postupku eksproprijacije utvrdi posjednika nije dovršio postupak i takvo rješenje ne može proći kontrolu zakonitosti – kaže.
Na sve uočene probleme načelnik Radivojša i investitori odgovaraju da nezadovoljni građani žele iskoristiti priliku i dobiti više novca.
Zakonom je propisano da se najprije sa vlasnicima zemljišta postiže saglasnost o eksproprijaciji, a tek nakon toga slijedi dogovor o naknadi. Međutim, nekim građanima Opština je odmah navodila iznos od 30 feninga po kvadratu zemlje. Koji sudski vještak te kada i na koji način je procijenio vrijednost zemljišta na Hrbinama, u službenim dokumentima nije navedeno. Iz opštinske službe nisu odgovorili na ova pitanja, a investitori daju oprečne informacije o vještaku koji je procijenio vrijednost zemljišta.
– Ta zemlja ne vrijedi 10 feninga. Mi smo platili koliko je u polju (Glamočkom, op.a.). Morate nas razumiti, mi smo investitori. Ja sam dao 100.000 i možda će me koštati još 300.000 i ne bježim od toga – kaže investitor Bibić.
Radoja i Bibić kažu da se ne razumiju puno u zakonsku proceduru eksproprijacije, ali da je Opština odlučila da je izgradnja vjetroparka “Škadimovac” od javnog interesa i da se to ne može osporiti.
FGU je 2023. godine kao odgovor na žalbu u pet predmeta naložio Opštini da ispravi nedostatke i donese nova rješenja u roku od 15 dana, ali se to nije desilo.
Iz opštinske službe nisu odgovorili šta su uradili u vezi sa ovim pitanjem, a građani po čijim žalbama je odlučivano kažu da sada pregovaraju sa Bibićem. Ponuđen im je zakup zemljišta u trajanju od 30 godina po cijeni od 1 KM po metru kvadratnom.
Isplata imenjakinji bez provjere
Stana Meseldžija iz Prijedora je 2022. godine pismeno odgovorila Opštini da pristaje na eksproprijaciju tri parcele od ukupno 2.575 kvadrata koje se u katastru vode kao njeno suvlasništvo nakon smrti muža Steve. Već naredne godine Opština je donijela rješenje o eksproprijaciji nakon čega joj je, kaže, na račun uplaćeno 400 KM. Međutim, ona nije bila prava vlasnica zemljišta, već osoba istog imena i prezimena.
Kada ju je novinarka CIN-a pitala za druge suvlasnice zemljišta, kćerke Dostu Subošić i Miru Pavličić, rekla je da dugo nije u kontaktu sa njima. Novinarka je uspjela stupiti u kontakt sa Dostom Subošić koja živi u Novom Sadu u Srbiji, na adresi koja je u katastru navedena kao njezino boravište.
Kćerke Steve i Stane Meseldžije u katastru dijele suvlasništvo sa majkom, ali Subošić kaže da je ona preminula još 2012. godine i da Stanu iz Prijedora poznaje samo preko društvenih mreža.
„Bilo mi je jako teško što mi neko krade identitet pokojne majke koja je umrla prije 13 godina. To me više zaboljelo, nego što su nam uzeli zemlju”, kaže Dosta Subošić koja je od CIN-a saznala za ovaj slučaj.
Na ponovni poziv Stana Meseldžija je tvrdila da je došlo do zabune jer i ona u blizini ima zemlju koje se odrekla u bratovljevu korist, da se sa Dostom i Mirom nije dugo čula, a potom da ih uopšte ne poznaje, da nije pročitala dokumente koje je potpisivala te da je tek kasnije posumnjala da se možda radi o drugoj ženi.
– Kad su mi platili, Bože, rekoh, šta bi. Mislim se, nek se gradi, pa šta!
Subošić kaže da joj je Meseldžija poslala novac od naknade, a Opštinu smatra odgovornom za ovaj propust. No, iz Službe kažu da su ljude identifikovali na osnovu ličnih dokumenata te odgovornost prebacuju na osobu koja se lažno predstavila. Međutim, nisu obrazložili da li su i kako provjerili lične dokumente Stane Meseldžije.
Subošić kaže da je dobila iz Opštine obavještenje o eksproprijaciji i poziv na dogovor, ali da zbog bolesti nije mogla ići. Tako je, prisjeća se ona, u augustu 2022. po suprugu poslala izjavu da Opština može postupati sa njenim zemljištem onako kako odluči većina mještana. “I oni su rekli kao OK, u redu je, ne mora dolaziti kada je takva situacija, nego oni će me pozvati kad bude to aktuelno. Međutim, posle toga ja ništa nisam dobila.”
Umjesto toga, tri mjeseca kasnije su joj dodijelili privremenog zastupnika, advokata iz Banje Luke Ljubišu Dragičevića.
– To je već aktivno uključenje u postupak iskazivanja vlasničke legitimacije i teško je opravdati postavljanje privremenog zastupnika takvoj osobi. Čovjek se već iskazao, dostavio kontakt-podatke. On ima pravo da sudjeluje u svakoj fazi postupka – kaže sekretar Uprave FUG-a Goran Brkić.
Koliko je i kome do sada isplaćeno?
Privremeni zastupnici su, obično, lokalni advokati i oni trebaju u postupku eksproprijacije zastupati vlasnike zemlje čije je boravište nepoznato i bore se za njihove interese. U ovom slučaju angažovala ih je Opština, a plaća ih investitor “RWP Vitorog”.
Prema podacima CIN-a, za najmanje 15 građana određeni su privremeni zastupnici. Među njima je bilo i preminulih, njihovih nasljednika koji su se usprotivili eksproprijaciji, kao i onih koji su na nju pristali i naknada im je isplaćena.
Oni nisu znali da im je dodijeljen privremeni zastupnik, a u Opštini nisu objasnili po kom su osnovu to uradili jer su imali njihove adrese, a sa nekima su ostvarili kontakt.
Novac za naknadu izuzetog zemljišta građanima koje zastupaju privremeni zastupnici bi trebao biti deponovan na opštinski račun i čuvan dok se ne pojavi vlasnik eksproprisanog zemljišta. Opštinari, međutim, ne žele reći koliko je i kome do sada isplaćeno, pa čak ni koje zastupnike su angažovali za ovaj posao.
No, novinari CIN-a otkrivaju da su, između ostalih, u pitanju banjalučki advokat Ljubiša Dragičević i stručni saradnik Zoran Divjak.
Dragičević je istovremeno i zastupnik firme “RWP Vitorog”, dok Divjak radi u advokatskoj kancelariji Milete Boškovića. Dragičević i Bošković su zastupali investitora Bibića u tri parnična predmeta pred Okružnim sudom u Banjoj Luci. Uz to, Dragičevićevo ime se pojavljuje i u dokumentima iz registra ove privatne firme još iz 2017. godine.
– Ne možete da zastupate i privredno društvo koje je i korisnik eksproprijacije, koje traži da oduzmete nešto u njegovu korist i da zastupate lice od koga se oduzima. To je sukob interesa, to je nezakonito – objašnjava advokat Din Tešić ulogu zastupnika.
Opštinska služba, Dragičević, Bošković i Divjak nisu htjeli razgovarati sa novinarima o detaljima angažmana pa se ne zna da li su učinili sve što mogu za interes svojih klijenata.
Bibić i Radoja tvrde da više nemaju novca jer je projekat poskupio i da čekaju stranog investitora kojem bi prodali 90 posto učešća.
Iz Ministarstva gospodarstva Kantona 10 nisu željeli komentarisati pod kojim uslovima su višemilionske koncesije dodjeljivali firmama koje nemaju finansijsku snagu da do kraja isprate realizaciju projekta.
Aleksa Vučen iz Transparency International BiH smatra da državni organi pri dodjeli koncesija zanemaruju zaštitu javnog interesa iako bi im to trebao biti glavni cilj.
– Umjesto da služi građanima, vlast se ugovorom obavezuje da će pomoći investitorima koji ulaze u neku vrstu pregovaračkog, da kažem, pravnog sukoba sa građanima – kaže Vučen, objašnjavajući da bi nedovoljna finansijska moć morala biti eliminacioni faktor za dodjelu koncesije.
On smatra da su ovi ugovori pisani sa jasnom i nedvosmislnom namjerom Kantona da ide u korist privatnog investitora koji ne želi implementirati tu koncesiju, nego da je svojevremeno preproda.
Neuspjela eksproprijacija za VE “Dževa” i “Slovinj”
CIN podsjeća i na slučaj iz 2013. kada je Vlada Kantona 10 je 2013. godine dala firmi “Vjetroelektrane” koncesiju na 30 godina za izgradnju vjetroparkova “Dževa” i “Slovinj” nedaleko do „Škadimovca”. Projekat je u tom trenutku vrijedio 320 miliona KM da bi kasnije, prema riječima investitora, poskupio na 500 miliona KM.
Ovu firmu su 2009. godine osnovali Opština Glamoč u vrijeme bivšeg načelnika Radovana Markovića i firma hrvatskog biznismena Franje Pašalića “Nova energija” isključivo zbog koncesije. Nakon dobijanja saglasnosti za prenamjenu zemljišta, okolinske dozvole i urbanističke saglasnosti te niza drugih dozvola i rješenja, Opština je prodala firmi svoj udio od 16% za 1.600 KM. Potom su 2021. godine potpisali Ugovor o poslovnoj saradnji poput onog sa “RWP Vitorog” u kojem je dogovorena eksproprijacija 327 duluma zemljišta za naknadu od 50 feninga po kvadratu.
Za razliku od postupanja u slučaju “Škadimovca”, ovdje se Opština 2023. godine obratila Općinskom javnom pravobraniteljstvu za pokretanje eksproprijacije koje je odbilo dati saglasnost jer se oduzeto zemljište planiralo ustupiti firmi za sticanje profita, što je suprotno Zakonu. Utvrdili su i da je Ugovor o saradnji u suprotnosti sa koncesijskim jer je izostavio firmu ”Vjetroelektrane” koja je nosilac koncesije.
