Nevesela koliko i intenzivna, stvarnost političkih sporenja i nesporazuma, lakše usijanih i vulgarnih nego uljudnih i konstruktivnih, često nas vraća u razmišljanja o propuštenim prilikama, uglavnom u kondicionalu – a kako bi to sve sada izgledalo da smo u proteklih petnaestak godina uspjeli da se kvalifikujemo za članstvo BiH u EU?
Zemlje Zapadnog Balkana, ranije češće i radije opisivane geografskim, ali i političkim eufemizmom Jugoistočna Evropa, svoju budućnost su odredile procesom integrisanja u Evropsku uniju, a od 2003. godine evropska perspektva regiona je u Solunu dokumentarno, ili zvanično, i potvrđena. Proces je intenziviran početkom pregovora o stabilizaciji i pridruživanju svih zemalja u regionu, iako ne istovremeno i jednakom dinamikom, ali samo Hrvatska je uspješno izvela pregovore i tranzicijske obaveze i postala punopravna članica Evropske unije deset godina nakon Solunskog dogovora.
BiH lideri bdiju nad svojom moći
Kritičari proširenja prijem Hrvatske u svojoj vizuri nude kao primjer pridruživanja članice sa favoritskim predznakom ili sa snažnim zaleđem Njemačke, uz opasku da je to vjerovatno zaključno poglavlje proširenja na Balkanu. U toj opservaciji ‘zaboravljaju’ da pripomenu i jednu, ne baš ‘beznačajnu’ okolnost – da je Hrvatska u svom okruženju prva uspješno izvela ciklus državnog, zakonodavnog, administrativnog i ekonomskog zaokruženja po regulama EU standarda i u potpunosti se kvalifikovala za prijem u članstvo u EU.
Bosna i Hercegovina je pregovore o stabilizaciji i pridruživanju započela formalno u novembru 2005. godine, a praktično u januaru 2006. kada je izvedena prva runda pregovora. Taj period obilježen je snažnim entuzijazmom javnosti, ali i spremnošću političkih elita i institucija za izvođenje procesa integrisanja u EU. Pregovori su okončani krajem 2006, ali je i prije nego je Sporazum o stabilizaciji potpisan, EU pokrenula mehanizam uslovljavanja, prvo za potpisivanje Sporazuma, a zatim i za svaki sljedeći korak u procesu „približavanja.“
Time je markiran okvir interakcije koji već deceniju ipo znači stalne simultanke naših letargičnih regresija nasuprot dinamizmu uslovljavanja od strane EU.
Zastoj, ali i povremeno potpuni obostrani kolapsi u približavanju EU i BiH, u stvari su doveli do udaljavanja od proklamovanog i željenog cilja – integrisanja BiH u EU sticanjem punopravnog članstva.
Prva grupa koja je izgubila entuzijazam za „evropske integracije“ pod izgovorom „nepodnošljivosti nerealnih zahtjeva i uslova“ koje postavlja EU jeste politička elita, relativno mali krug političkih lidera koji su svojom snažnom dominacijom nad slabim institucijama neformalno, ali efektivno i potpuno preuzeli političko upravljanje i poluge i u procesu EU integracija. U momentu kada su osjetili mogućnost remećenja svoje sizerenske moći, nulirali su sve druge aktere i potisnuli integrisanje kao primaran cilj – brojni primjeri to ilustruju, sjetimo se ovom prilikom samo presude Sejdić-Finci i beskrajne trakavice koja onemogućuje sticanje kandidatskog statusa BiH.
Neprosvijećeni balkanski ili sebični EU lideri? Iza ove pogrdne sintagme kojom se često kolokvijalno objašnjava zastoj u EU integrisanju BiH stoji neiskazan, ali stvaran interes kojim se obe strane „brane“ od napretka u procesu pridruživanja, svako iz svojih razloga. Dok BiH lideri bdiju nad svojom neokrnjenom autarhičnom i anahronom personalnom moći i tek retoričkim kulisama govore o posvećenosti evropskom putu, na drugoj strani, EU izgovorima o neispunjavanju uslova takođe primjenjuje „tihu strategiju“ distanciranja ili odvraćanja novog kandidata zbog vlastite nespremnosti za proširenje usljed unutrašnjih teškoća u svom funkcionisanju. Naročito se to odnosi na Bosnu i Hercegovinu koja sa sobom nosi i neželjeni miraz – neprihvatljivo velike probleme, od identitetskih, nacionalnih, ekonomskih i socijalnih, ali u prvom redu bezbjednosne tegobe i visoke rizike.
Istovremeno, očekivanja i optimizam javnosti u BiH su i dalje na strani integracije, a istraživanja podrške javnosti u BiH za članstvo u EU pokazuju visok procenat u korist pristupanja, uprkos višegodišnjem zastoju.
O čemu se radi?
Uslovi koje EU postavlja pred svaku zemlju – aspiranta na članstvo, trpe mnoge i ozbiljne prigovore na metode, sadržaj, opravdanost ili pretjerano insistiranje ili vrijeme postavljanja. Ali… stupanje bilo koje zemlje u članstvo EU nije nipošto nametnuto od strane EU, nego je stvar slobodnog izbora zemlje koja se odluči za integrisanje u tu asocijaciju. Time se nameće obaveza dobrovoljnog izvođenja dubokih i sveobuhvatnih reformi radi postizanja evropskih normativa i standarda, prvenstveno u ekonomskom, pravnom, političkom i institucionalnom okviru. Od brzine izvođenja tranzicionih reformi ili od oklijevanja, odgađanja, nespremnosti ili odsustva namjere za reforme, zavisi i brzina koraka ka svakoj narednoj fazi pridruživanja EU.
O čijoj volji govorimo?
Najšira javnost u BiH ima sasvim jasno iskazana očekivanja da će integrisanje u EU značiti i konačan rasplet višedecenijske socio-ekonomske drame i otvaranje novog horizonta na kom će i nove prilike omogućiti više garancija za zapošljavanje, investicije, dostojanstveno življenje i raskid sa uzorkom „mafiokratskog feudalizma kaste moćnika.“ Iako su znanja ili predstave javnosti o tome da je EU statistički ili u fizičkom obimu najveći investitor u BiH ili najveći trgovinski partner vrlo relativne ili sasvim skromne, uopštena predstava da EU može značiti svjetlo na kraju tunela i dalje je vrlo snažna. Čak i kada se kaže da EU ni u kom pogledu nije idealan okvir za BiH, ostaje konstatacija da je ipak još uvijek najizvjesniji i veoma željen kao alternativa stvarnosti koja nas je izmorila, ponizila i iscrpila. U tom smislu moguće je govoriti o opštem interesu ili „društvenom kapitalu“ snažnog opredjeljenja javnosti u BiH – ipak, za članstvo u EU.
Statistički izražen visok stepen podrške javnosti procesu približavanja i integrisanju u EU, indikator je volje za usvajanje „evropskih vrijednosti“ i očekivanja stvarnog i vidljivog strateškog i dugoročnog cilja od značaja za društvo naziva i društveni kapital, a to znači i izrazitu spremnost i volju najšire javnosti za kretanje ka tom cilju.
Ako govorimo o volji u domenu političkog odlučivanja i postupanja, onda se postavlja pitanje o čijoj volji govorimo? Da li o volji društvene zajednice, nekih kategorija šire populacije ili o volji političke elite – političkih partija ili grupe pojedinaca koji u svojim rukama drže apsolutnu vlast u BiH? Jasno je da je riječ o oligarhiji, vrlo maloj grupi koja u BiH upravlja svim i svačim, pa i svakim. Odbojnost prema uslovljavanju integrisanja političkim i reformskim zahtjevima koje postavlja EU, politički reprezenti u RS i u BiH maskiraju u gubitak vitalne nacionalne supstance, a u suštini se radi o nečem drugom – o potpunoj nespremnosti svih političkih oligarhija na ustupke ili gubitak monopolističke privilegije za totalno vladanje svim segmentima društva, ekonomije i poslovnim koristima za vlastiti ograničeni krug.
Generacijska greška
Primarni nacionalni interes koji prepoznaje i opisuje društveni kapital u stavu, nadama i očekivanjima javnosti, politička vlastodržačka oligarhija svojom matricom staranja o javnom interesu konvertuje u primat nacionalističke pozicije, svako u svom ‘taboru’. Time se suštinske norme, strategije i vrijednosti društvene zajednice u iskrivljenoj projekciji okreću od vanjskog cilja ka unutrašnjem: važnija je stabilna moć svakog oligarha u njegovoj zajednici od nekog imaginarnog i nedokučivog kolektivnog interesa cjeline naroda od članstva u ionako oslabljenoj EU. Svjež primjer te vrste optimizma ponudio je Mile Dodik nedavnim medijskim komentarom da će Republika Srpska za tri godine steći članstvo EU ako se osamostali.
Po svim premisama vođenja pregovora, postojanje rezervne ili dobre alternative otežava pregovore, ili odgađa postizanje konačnog cilja. Da li BiH ima rezervnu ili dobru alternativu? Ili je integrisanje u EU, jednako kao i drugi proklamovani ciljevi naših vladara tek „prosocijalna“ kombinacija kojom se grade kulise za predizbornu retoriku koja se uvijek reciklira i „pali?“
Ako je početak pregovora 2005. godine opisao potrebu generacijskog saveza radi ostvarenja dugoročno postavljenog cilja integrisanja BiH u EU, današnji stadij kao efekat perioda od proteklih petnaest godina izgubljnog vremena za integrisanje u EU prepoznajemo kao generacijsku grešku.
Nismo propustili ni ovu priliku da propustimo priliku.
