Iako nema dokaza da grupa neonacista iz Srbije djeluje u BiH, evidentno je da imaju svoje sljedbenike. Marković: I za ovakvo unakaženo društvo nedićevci su malo odveć radikalni. Kuloglija: Za vlast u BiH se može reći da se ne obazire na djelovanje krajnje desničarskih organizacija
Piše: Slađan TOMIĆ
„Mreža revolucionarnih nacionalista Zentropa“, tako sebe opisuju članovi neonacističke grupe Zentropa koja djeluje u više evropskih zemalja.
Na Facebook stranici „Зентропа Србија – Zentropa Serbia“, okupljaju 1,500 članova, a izdaju i časopis „ZentroMag“ koji prodaju online, ali i u „Klubu 451“.
Nema dokaza da grupa djeluje u Bosni i Hercegovini, nemaju kanale na društvenim mrežama, ali evidentno je da imaju sljedbenike u entitetu Republika Srpska.
No, prije nekoliko sedmica na zidu jednog objekta u centru Banjaluke osvanuo je grafit „Zentropa“.
Tomislav Marković, pisac i urednik e-Novina za Interview.ba kaže da su se slični grafiti nedavno pojavili i u Beogradu, što smatra koordinisanom akcijom.
Ništa bez podrške vlasti
Grafiti u Beogradu su ispisani u centru grada, a neki od grafita su: „Gotičarke vole fašiste“, „Smrt kapitalizmu!“, „Buržuji marš iz Srbije!“, „Živela smrt!“, „Ernest Jinger je jedan od nas“, „Smrt jugoslavenstvu i titoizmu“.
– Rešili su neonacisti da sebe učine malo vidljivijim. To bi moglo da znači da se povećao broj sledbenika, ili bar aktivista koji vole da pišu grafite, moguće je da su se u međuvremenu proširili i na Republiku Srpsku. Takvi pokreti u principu ne mogu da privuku značajan broj ljudi, osim ako nemaju podršku vlasti. Ni Ljotićev Zbor pre Drugog svetskog rata nije bio popularan, moć su dobili tek nakon okupacije, kao sluge nacističkog režima – kaže Marković.
Sitni pokušaj označavanja Srpskog sveta
Za Marka Milosavljevića, rukovodioca za istraživanje i zagovaranje Inicijative mladih za ljudska prava u Srbiji ispisivanje grafita ovog pokreta u Banjaluci ima jasnu poruku.
– Ovaj grafit podseća na jedan sitni pokušaj označavanja teritorije Srpskog sveta i moguće ne slučajno pred održavanje Svesrpskog sabora 8. juna kako bi se pokazalo da ovakve ekstremističke grupe deluju i u BiH. Bez obzira što je jedan grafit u pitanju, na insitucijama grada Banjaluke je zakonska obaveza da uklone ovakve sadržaje sa javnih i privatnih površina grada – kaže Milosavljević.
Novinarka BIRN-a BiH Nermina Kuloglija kaže kako pojava grafita „Zentropa“ ne mora nužno označavati da ova organizacija ima i članove u BiH, ali da pretenziju ka tome vjerovatno da obzirom da ova organizacija Republiku Srpsku, ali i BiH, vidi kao srpsku zemlju čije granice trebaju biti pripojene Srbiji.
– Ova organizacija se ranije, za 9. januar pojavljivala iza transparenta na kome je pisalo: “30 godina bastion si srpstva, Beograd te slavi Republiko Srpska”. Svake godine sa čestitkom za 9. januar ova organizacija na društvenim mrežama navede kako granice Republike Srpske pripadaju kralju kojem trebaju biti vraćene. Također, ova organizacija se povodom usvajanja Rezolucije o Srebrenici u UN-u oglašavala pokušavajući minimizirati njen značaj i ulogu. Zbog svega ovoga, moguće je zaključiti kako ova organizacija, i bez zvaničnog sjedišta želi biti viđena kao jedna od organizacija koje veličaju RS i vide je u drugom obliku u odnosu na trenutni kada su u pitanju njene granice – kaže Kuloglija.
Koliko je opasan pokret?
Marković pojašnjava da je Zentropa marginalan neonacistički pokret sa malim brojem pristalica. U Srbiji se oglašavaju uglavnom početkom februara kako bi proslavili godišnjicu smrti predsjednika kvislinške Vlade Milana Nedića.
– Nemaju oni neki veliki uticaj na društvo, jer nisu brojni i ne raspolažu velikim finansijskim resursima, a nisu priključeni ni na neku budžetsku liniju, bar za sad. Oni su više posledica nego uzrok. Podsetio bih da rehabilitacija Nedića i kvislinških ideja traje već decenijama, svojevremeno je bila popularna pozorišna predstava o Nediću po tekstu Siniše Kovačevića, a medijski je forsirana ideja o Nediću kao “srpskoj majci”, spasiocu Srba i slično. To je samo deo sveopšte rehabilitacije kvislinga, desničarskih ideja, nacionalizma, saradnje sa okupatorom, te pratećeg prekrajanja istorije – kaže Marković.
Apsurd do apsurda
Dodaje da je apsurdno da Srbi čiji su preci najstrašnije postradali od fašista, danas budu fašisti.
– Pa ipak, čak i za ovakvo unakaženo društvo nedićevci su malo odveć radikalni. Razni četnici su zvanično rehabilitovani na sudovima, na čelu sa Dražom Mihailovićem, ali rehabilitacija Nedića nije uspela – kaže Marković.
Kuloglija pojašnjava da pokret Zentropa predstavlja desničarsku mrežu u raznim evropskim zemljama, čiji ogranak djeluje u Srbiji, ali prema objavama na stranicama ove organizacije, ne i u Bosni i Hercegovini. Dodaje da je u Srbiji ova organizacija vezana za Club 451, registrovan kao udruženje građana, čiji zastupnik je Marko Gajinović. Gajinović se ranije dovodio u vezu sa brojnim krajnje desničarskim organizacijama i djelovanjima.
– Klub 451 organizira sajmove knjiga, projekcije filmova i izložbe. Kako se vidi na fotografijama objavljenim na društvenim mrežama, na policama su brojne knjige o krajnjedesničarskim pokretima. Zbog svega ovoga, moguće je govoriti o raširenosti utjecaja koji Zentropa može imati. Ranije je jedan koncert koji je ova organizacija najavila otkazan zbog pritiska javnosti. Osim toga, ova organizacija često učestvuje u akcijama i događajima sa drugim organizacijama čime je to čini vidljivijom – navodi Kuloglija.
Poraz do poraza
Opasnost ovog pokreta vidi upravo u nedemokratskim idejama i historijskom revizionizmu, te širenju neonacizma i svega onoga što on podrazumijeva, zbog čega bi manjinski pokreti mogli biti diskriminirani, LGBT zajednica, migranti…
Marko Milosavljević govoreći o malignom uticaju ovog pokreta na društvo kaže kako je poražavajuće da ekstremistička grupa poput Zentropa nekažnjeno zastrašuje profesore/ke univerziteta u Beogradu samo zato što sarađuju sa svojim koleginicama i kolegama sa Kosova.
– Najbolji pokazatelj koliko je opasno delovanje ove grupe normalizovano od strane države je to što su su fotografije sa parada Nedićevih jednica našle na zvaničnom kalendaru MUP-a Srbije početkom ove godine. Ova grupa je postala prepoznatljiva po slavljenju nacističkog kolaboracioniste i ratnog zločinca Milana Nedića uz nacističke simbole. Umesto da takve pojave suzbija, MUP Srbije šalje poruku društvu da se država ugleda na saradnike nacista dok se antifašizmu zatire trag na svakom koraku. Uprkos tome, ove grupe nemaju uticaj na veći deo stanovništva već se koriste kao grupa za pritisak prema neistomišljenicima kao i za instrumentalizaciju nasilja – upozorava Milosavljević.
Vlast toleriše ekstreme
A pitanje je kako se vlasti zapravo odnose prema prema neonacističkim grupama?
Pojavljivanje grafita kojim se veliča i slavi neonacistička grupa čiji je regionalni bastion Beograd prošlo je nezapaženo od strane javnosti, a nije bilo ni reakcija vlasti. Sve je to znak da vlast nema problem sa djelovanjem fašističkih i neonacističkih grupa.
– Vlast toleriše ekstremne desničare svih vrsta, pa i neonaciste. Recimo, vlast u Srbiji im dozvoljava da se okupe i proslave godišnjicu Nedićeve smrti, policija ih čak i štiti, ne pada im na pamet da rasteraju okupljene neonaciste, iako je promocija fašizma kod nas zabranjena zakonom. Inicijativa mladih za ljudska prava je ove godine tražila zabranu skupa, ali nije dobila odgovor od policije, što znači da se ovakvi skupovi praktično odvijaju pod pokroviteljstvom vladajućih struktura – upozorava Markovič.
Ocjenjuje da vlastima odgovara svaki revizionizam, ekstremno desničarenje, promovisanje kvislinga, jer i sami vlastodršci u Srbiji potiču iz sličnog miljea.
– Vučić je bio generalni sekretar Srpske radikalne stranke 90-ih, deo zločinačkog aparata, ađutant četničkog vojvode i ratnog zločinca Vojislava Šešelja. Militantni, ratnohuškački nacionalizam je praktično vladajuća ideologija u Srbiji, ali i među Srbima u drugim susednim zemljama. A od te ideologije do onog što propovedaju ekstremni desničari, nedićevci i ostali ljubitelji kukastih pojava – tek je jedan korak – pojašnjava Marković.
Pesnbica vlasti
Pokret zvanično djeluje u Srbiji gdje ima mnogobrojne aktivnosti: od koncerta, do izložbi, humanitarnih akcija i slično. No, njihove aktivnosti često su usmjerene protiv marginalizovanih grupa građana.
– U slučaju Srbije, ovakve grupe slobodno organizuju koncerte neonacističkih bendova, slave ratne zločince u javnom prostoru, često ispisuju antisemitske poruke i vrše nasilje nad izbeglicama i LGBTIQ zajednicom. U poslednje vreme postali neke od ovih grupa postale su pesnica vlasti u obračunu sa političkim neistomišljenicima. Tako su grupe poput Narodnih patrola ometale i fizički napadale demonstrante (uključujući i političara Savu Manojlovića ali i jednog američkog državljanina) tokom skupova “Srbija protiv nasilja” prošle godine ali je i to nasilje ostalo nekažnjeno. Pokazatelj da je ekstremizam sastavni deo ideološke legitimacije vlasti jeste i činjenica da je nekadašnji pripadnik Identitaraca Arno Gujon od 2020. godine do danas i dalje visoki zvaničnik Vlade Srbije – kaže Milosavljević.
Grafiti (ni)su prijetnja
Ranija istraživanja BIRN-a BiH su pokazala da političari, kako lokalnog, tako i višeg nivoa često sarađuju sa pripadnicima desničarskih grupa. Osim toga, ove grupe se često prikazuju kao humanitarne organizacije što ostavlja dovoljno prostora za manipulaciju javnosti.
– Za vlast u BiH se može reći da se ne obazire na djelovanje krajnjedesničarskih organizacija. Ovo je dugogodišnja situacija izazvana činjenicom da jedna od čestih aktivnosti ovih organizacija – iscrtavanje grafita sa krajnjedesničarskim simbolima nije prepoznata kao prijetnja jer u BiH ne postoje regulisani znakovi mržnje – kaže Kuloglija.
Navodi kako trenutno važeća Strategija za prevenciju i borbu protiv terorizma prepoznaje krajnje desničarske grupe, ali je rad na lokalnom nivou određen akcionim planovima, pri čemu mnoge aktivnosti tih planova ranijih godina nisu realizovane.
– Također, u BiH ne postoji zakon o simbolima mržnje što ostavlja prostor za iskazivanje nerazumijevanja i/ili neznanja vezano za određene simbole koje ove grupe koriste – zaključuje Kuloglija.
