Služba za poslove sa strancima BiH za posljednjih pet godina državljanima Kine odobrila je 377 stalnih boravaka i 1.498 privremenih boravaka, od kojih je samo tokom prošle godine odobreno čak 413
Piše: Darko MOMIĆ/Capital.ba
Za to vrijeme republički inspektori kontrolisali su samo jednu kinesku firmu u Srpskoj, a da čudo bude veće u kontroli su bili inspektori rada i zaštite na radu koji su kao jedini nedostatak ustanovili nepostojanje Akta o procjeni rizika za radna mjesta. To je prilično čudno s obzirom da se prema podacima Agencije za unapređenje stranih investicija u BiH (FIPA) vrijednost kineskih investicija u BiH kreću između 1,9 i 2,9 milijarde evra, a gotovo svi projekti su iz oblasti energetike i infrastrukture.
S druge strane, ne treba se čuditi što inspektori u RS ne idu u kontrolu kada se većina ugovora koji se mjere stotinama miliona maraka krije od javnosti. Tako javnosti nije dostupan ugovor o izgradnji autoputa Banjaluka – Prijedor vrijedan 600 miliona maraka koji je potpisan sa kineskom kompanijom „Shandong Hi-Speed International (SDHS)“.
Isto tako, javnost nije imala uvid ni u ugovor o finansiranju, projektovanju i izgradnji dionice auto-puta Vukosavlje-Brčko vrijedan 765 miliona KM koji je u avgustu prošle godine potpisan sa „China State Construction Engineering Corporation Limited“ ili Kineskom državnom korporacijom za građevinsko inženjerstvo.
Ugovori skriveni od javnosti
Pored toga, „Autoputevi RS“ su 2014. godine sa kineskom državnom kompanijom „Sinohidro Corporation Limited“ potpisali preliminarni sporazum o izgradnji autoputa Banjaluka-Mliništa. Sa tom kompanijom je 2016. godine potpisan i komercijalni ugovor, sve je trebala finansirati kineska „Eksim banka“, ali do danas nema ozbiljnih pomaka u realizaciji tog projekta. Kao ni za gore pomenute, javnost ne zna detalje ni ovog projekta, osim da grubo procijenjena vrijednost radova na dionici dugačkoj 62 kilometra iznosi čak 600 miliona evra.
Zbog svega toga se naprosto nameće pitanje kako je moguće da nadležni inspektori nisu kontrolisali poslovanje kineskih firmi. To naravno ne znači da bilo koja od tih firmi radi nešto nezakonito, ali je neprirodno da vlast s njima potpisuje izuzetno vrijedne ugovore o izgradnji najznačajnijih infrastrukturnih projekata, a da ne vrši provjeru ili kontrolu njihove realizacije, kako se poštuju radnička prava i drugo.
Sektor inspekcije rada i zaštite na radu, potvrđeno je za CAPITAL u Inspektoratu RS, za proteklih pet godina izvršio je kontrolu kod poslodavca „Everit“ sa sjedištem u ulici Janka Veselinovića u Banjaluci.
„Nakon izvršene kontrole te utvrđenog činjeničnog stanja postupajući inspektor naložio je da se donese Akt o procjeni rizika za radna mjesta u radnoj sredini, te da utvrdi način i mjere za prevenciju, otklanjanje i smanjivanje rizika u skladu sa Zakonom o zaštiti na radu, da se donese pravilnik o zaštiti na radu kojim će utvrditi prava, obaveze i odgovornosti u oblasti zaštite i zdravlja na radu te da se svi zaposleni radnici teoretski i praktično osposobe za bezbjedan i zdrav rad (njih sedam)“, navodi se u odgovoru iz Inspektorata RS.
Postupajući inspektor, kaže se dalje, izvršio je kontrolu izvršenja rješenja i ustanovio da je firma „Everit“ u zakonskom roku izvršila sve naložene mjere.
Podaci do kojih je došao CAPITAL potvrđuju da su sve kineske kompanije koje su registrovane u RS povezane i da posluju pod kontrolom kineske države.
Projekat od milijardu evra bez radnika
Ono što je interesantno je da firma „China Shandong International Economic & Technical Cooperation Group Ltd“ sa čijim predstavnicima je 29. decembra u Vladi RS razgovarao premijer Srpske Radovan Višković o izgradnji strateškog projekta vrijednog blizu milijardu evra, nema nijednog zaposlenog. Prema podacima APIF-a i Poreske uprave RS, navedena kineska firma krajem novembra prošle godine u svojoj poslovnici u Banjaluci nije imala nijednog zaposlenog.
„Tokom sastanka, konstatovano je da se radovi na izgradnji auto puta Banja Luka – Prijedor izvode u skladu sa predviđenom dinamikom i stvorenim preduslovima, te je najavljeno da će na proljeće, sa početkom nove građevinske sezone, biti dodatno intenzivirani. Kineska delegacija, na čelu sa zamjenikom direktora „Šandonga“ Zhang Jianchao, prenijela je da će do septembra 2023. godine biti završen i idejni projekt nastavka ovog puta, na trasi od Prijedora do Novog Grada“, saopšteno je iz Vlade RS poslije sastanka.
A da su sve firme povezane najbolje pokazuje činjenica da su mediji ranije prenijeli da je ugovor o izgradnji autoputa Banja Luka – Prijedor potpisan sa firmom „Shandong Hi-Speed International (SDHS)“, a sada se sa tim projektom povezuje gore pomenuta „China Shandong International Economic & Technical Cooperation Group Ltd“.
Prema podacima APIF-a, u firmi SDHS krajem novembra je bilo sedam zaposlenih, a prosječna plata im je iznosila 1.390 KM.
Od svih kineskih kompanija koje su proteklih godina potpisivale razne ugovore o realizaciji infrastrukturnih i energetskih projekata, najviše zaposlenih, njih 37, bilo je u jedinoj kontrolisanoj kompaniji – „Everit“, a zaposleni u ovoj firmi imaju prosječnu platu od 1.420 KM.
Slijedi „China National Aero-Technology International Engineering Corporation“ ili „Kineska nacionalna aero-tehnološka korporacija za međunarodni inženjering“ čija poslovna jedinica u Foči ima 23 zaposlena. Njihov prosječna plata iznosi 900 KM.
Po 11 zaposlenih krajem novembra imale se trebinjska poslovnica „China Gezhouba Group Company Limited“, a oni su imali prosječnu platu od 1.190 KM, te banjalučka poslovna jedinica „China Sinopharm International Corporation Central and Eastern Europe Branch“ čiji zaposleni prosječno primaju 1.520 KM.
Povezane firme na istoj adresi
Posljednja pomenuta firma „China Sinopharm“ i firma „SDHS“ registrovane su na istoj adresi u Banjaluci – Mladena Stojanovića 117a.
Isto tako, firme „China Shandong“ i „Everit“ registrovane su na istoj adresi u Banjaluci – Janka Veselinovića 9-11, a novi dokaz da su sve te firme međusobno uvezane i ispreplete pokazuje to što „SDHS“ i „Everit“, iako su registrovane na različitim adresama, kao kontakt navode isti mejl – sdhs.financial@gmail.com.
Međutim, posebnu zabunu unose podaci Službe za poslove sa strancima BiH koji kažu da je na osnovu pozivnih pisama iz dvije kineske firme izdato više dozvola za privremeni boravak, nego što ima zaposlenih u tim firmama.
„Na temelju pozivnog pisma pravnog lica „China Gezhouba“ – Poslovna jedinica Trebinje odobreno je 17 privremenih boravaka državljanima Kine“, navodi se u odgovoru Službe za poslove sa strancima na pitanja CAPITAL-a.
S obzirom na to da je u toj firmi zaposleno 11 lica, postavlja pitanje gdje su i šta rade šestorica kineskih državljana kojima je privremeni boravak u BiH odobren na osnovu pozivnih pisama iz firme „China Gezhouba“, ako oni nisu zaposleni u toj firmi.
Isti je slučaj sa firmom „Everit“, jer je na osnovu njihovog pozivnog pisma odobren privremeni boravak za 41 državljanina Kine, a u toj firmi radi 37 lica, pa se postavlja pitanje gdje su preostala četvorica kineskih državljana kojima je boravak odobren na osnovu pozivnog pisma iz „Everita“.
Naš sagovornik iz Službe za poslove sa strancima kaže da je jedini mogući odgovor da su dozvole za privremeni boravak izdate ranije i da su u međuvremenu istekle i da su se vratili u Kini ili borave ilegalno u BiH.
Manje zaposlenih nego boravišnih dozvola
On objašnjava da su inspektori za strance tokom prošle godine vršili inspekcijske kontrole boravka stranaca u preduzećima i institucijama u kojima rade stranci po osnovu izdate radne dozvole, kao i u preduzećima u kojima su osnivači strani državljani.
„Tokom 2022. godine izvršeno je ukupno 6.218 kontrola i izdat je 2.041 prekršajni nalog“, kaže naš izvor koji nije mogao da precizira da li se prekršajni nalozi odnose na kineske firme i državljane.
„Na osnovu pozivnog pisma pravnog lica „SDHS“ odobrena su tri boravka državljanima Kine (sedam zaposlenih), na osnovu pozivnog pisma „China National Aero-Technology International Engineering Corporation“ – Poslovna jedinica Foča odobreno je 16 privremenih boravaka (23 zaposlena), a na osnovu pozivaoca „China Sinopharm“ nema odobrenih privremenih boravaka državljanima Kine (11 zaposlenih)“, navodi se u odgovoru Službe za poslove sa strancima.
Naš sagovornik objašnjava da to što u tim firmama ima više zaposlenih nego što je izdato privremenih dozvola boravka znači da je zaposleno domaće stanovništvo, ističući da je moguće i da su u tim firmama zaposleni neki od Kineza koji su privremeni boravak dobili na osnovu pozivnog pisma „China Gezhouba“ ili „Everita“.
„To je već posao za Inspektorat RS“, zaključuje naš sagovornik.
Nataša Vukoje iz republičke inspekcija rada objasnila je za CAPITAL da zapošljavanja stranih lica-radnika definiše Zakon o zapošljavanju stranih lica i lica bez državljanstva, ističući da nadzor nad ovim zakonom ima inspekcija rada.
„Ovakva lica u obavezi su da posjeduju radnu i boravišnu dozvolu. U toku 2021. godine izvršene su četiri inspekcijske provjere ovih lica sa aspekta posjedovanja radne dozvole od kojih je jedna provjera bila neuredna, a za devet mjeseci prošle godine izvršeno je pet inspekcijskih provjera radnih dozvola od kojih su četiri bile neuredne“, rekla je Vukoje.
