Promjena statusa opština u gradove koja je posljednjih godina postala vrlo popularan politički potez u Republici Srpskoj, ovim lokalnim zajednicama nije donijela nikakve promjene osim dodatnih troškova, a najčešće je i protivzakonita i protivustavna, jer te opštine skoro nikada ne ispunjavaju zakonom propisane uslove da bi postale gradovi.
Piše: A. Pisarević; O. Tešić
Prema riječima brojnih sagovornika eTrafike, ovaj skupi sport bez sadržaja ušao je u modu isključivo zbog ispunjavanja dnevnopolitičkih ciljeva, prvenstveno vladajućeg SNSD-a i njenog lidera Milorada Dodika. Sporno je to, što se forsira dodjeljivanje statusa grada opštinama, iako one ne ispunjavaju uslove za pomenutu izmjenu, čime se dobro zagazilo i u kršenje zakona. Sve se obično radi uoči izbora za potrebe kupovine “dobre volje” građana, a na ruku pokretačima takvih ideja ide i to, što su opozicionim predstavnicima u ovakvim slučajevima „vezane ruke“, jer bi kritikovanje promjene statusa kod većeg broja birača mogao biti protumačen kao pokušaj da im se nešto uskrati. Međutim, ovo, iako politički profitabilno, nije uopšte jeftino rješenje jer su troškovi pojedinih kozmetičkih promjena veći nego budžeti rubnih opština koje, zaboravljene od vladajućih struktura, jedva sklapaju kraj s krajem.
Ovaj proces podrazumijeva promjenu amblema, zastava, tabli, pečata, formulara i svih drugih oznaka opštine u administraciji novouspostavljenih gradova, kao i kod svih onih koji su na svojim vizualima imali izraz „opština“. Moraju se mijenjati i statuti, pravilnici i drugi akti, zatim pečati i table sa obavještenjima, putokazi i mnoge druge, nimalo jeftine oznake. U to nisu uračunate svečane sjednice Narodne skupštine RS, te lokalnih parlamenta. Na pitanje nadležnih koliko košta promjena statusa opštine u grad odgovor nismo dobili.
Nažalost, pomenuta promjena pokazala je da to kod nas ništa ne znači, jer nema nijedne odredbe u zakonu koja bi napravila razliku između grada i opštine. Da budemo precizni, nikome nije jasno šta ona to, osim promjene u nazivu, donosi. Promjena ne utiče na visinu budžeta, niti na poslovno okruženje, koje isključivo zavisi od menadžmenta lokalne zajednice. To što Banjaluka nosi naziv grada, sasvim je opravdano jer su tu smještene institucije, fakulteti i drugi objekti od značaja.
Istovremeno, opozicija se ovako “stavlja u procjep” u kojem svi vide, ali niko ne smije da se pobuni protiv šupljih i banalnih mjera, kako ne bi bio optužen za uskraćivanje privilegija stanovnicima ovih lokalnih zajednica.
Posljednji primjer opštine koja će uskoro postati grad je Derventa, u kojoj je SNSD, i pored završne faze pred dodjelu statusa grada, na jedvite jade osvojio (grado)načelničku poziciju i to zahvaljujući glasovima iz inostranstva. Prethodno su svoje statuse mijenjali Gradiška i Zvornik, koje takođe “drži” SNSD. Prije toga su status grada dobili Trebinje i Prijedor, u kojima su tadašnju vlast osvojili načelnici iz SNSD-a ili koalicioni partneri, te Doboj koji su i tada i danas vodili isti ljudi, samo u različitim partijskim dresovima (SDS-ovom do 2018., a SNSD-ovom posljednje dvije godine). Status grada imaju još Banjaluka u kojoj je ova politička opcija izgubila izbore prošlog mjeseca i to nakon dvije decenije neprekidne vladavine, a zatim i Bijeljina koju nisu pokorili čak ni nakon ove kozmetičke promjene, niti kada su vodeći ljudi promijenili dres. Deveti grad u Republici Srpskoj je Istočno Sarajevo, jedini sastavljen iz opština, što je jedan od uslova da bi se steklo pravo na ovu promjenu.
Pogledajmo šta, zapravo, treba da se ispuni kada se prave ovakve promjena. Prema informacijama koje smo dobili iz Ministarstva lokalne uprave i samouprave Republike Srpske, da bi opština mogla da podnese zahtjev za sticanje statusa grada, mora biti u kategoriji razvijene lokalne zajednice u posljednje tri godine i da ima više od 50.000 stanovnika.
„Izuzetno, opština može steći status grada ukoliko im stopu zaposlenosti iznad republičkog prosjeka, nezavisno od broja stanovnika. Za jedinice lokalne samouprave značajno je da imaju status grada sa aspekta sklapanja ekonomskog partnerstva sa ostalim gradovima u Evropskoj uniji, ali i sa aspekta apliciranja za IPA fondove. Gradovi imaju razvijenije, kako ljudske tako i infrastrukturne kapacitete, koji im omogućavaju pružanje kvalitetnijih usluga građanima, te veće kapacitete za privlačenje investicija. U slučaju sticanja statusa grada, jedinica lokalne samouprave treba da izmijeni pečate i štembilje organa i unutrašnjih organizacionih jedinica lokalne samouprave, te table sa nazivima“, rekli su nam u ovom ministarstvu.
Međutim, zvaničan odgovor, da li su i u kojoj mjeri, novoproglašeni gradovi aplicirali na pomenute IPA fondove nismo dobili, ali nam je nezvanično poručeno da je ova mogućnost skoro pa u potpunosti neiskorištena.
Inače, stepen razvijenosti jedinica lokalne samouprave utvrđuje Vlada Republike Srpske, na osnovu kriterijuma koje utvrdi Narodna skupština Republike Srpske, a oni se tiču ostvarenih ukupnih prihoda privrednih subjekata u prethodnoj godini po stanovniku, prihoda, stope nezaposlenosti, gustine naseljenosti, broja registrovanih vozila, učenika, stope prirodnog priraštaja, poslovnih subjekata i vrijednosti radova prema vrsti građevinskih objekata i stambene izgradnje.
Ali, ukoliko Vlada RS naumi da nekome dodijeli status grada, to će i učiniti, bez obzira na to da li data opština ispunjava uslove ili ne. Tako za pomenutu odluku nije smetalo da Derventa ima upola manji broj stanovnika od traženog, da svi gradovi, osim Istočnog Sarajeva, u svom sastavu nemaju opštine. Ako govorimo o broju stanovnika, Derventa prema posljednjem popisu ima blizu 26.000 stanovnika, Gradiška operiše cifrom od oko 50.000, Zvornik ima više, oko 64.000, Trebinje oko 32.000, Doboj oko 68.000 i Istočno Sarajevo oko 61.000, dok jedino Bijeljina, Prijedor i Banjaluka imaju preko 100.000 stanovnika.
Novoizabrani gradonačelnik Istočnog Sarajeva i predsjednik Saveza opština i gradova Republike Srpske Ljubiša Ćosić (SNSD) kaže za eTrafiku da su ovo samo kozmetičke promjene koje ne donose nikakav poseban sadržaj.
„Biću potpuno otvoren, za statusom grada se najviše teži iz neke kozmetike, jer ljepše zvuči da se neko zove gradom nego opštinom. To je, po meni, loša priča. Barem polovinu lokalnih zajednica u Srpskoj možemo preimenovati u gradove, ali da se ništa ne promijeni u funkcionisanju i životima ljudi. Mislim da je potrebno obrnuti proces. U stvari, lijepo je zvati se opštinom“, kaže naš sagovornik.
On podsjeća da je Grad Istočno Sarajevo jedini koji u svom sastavu ima opštine.
„Po tome je prepoznatljiv, ali ga ne čini gradom to, nego što okuplja te opštine i što ih predstavlja kao jako specifične i urbane cjeline bez obzira što su infrastrukturno nepovezane. Ako me pitate kao predsjednika Saveza opština i gradova, načelnika i sutra gradonačelnika, moj je stav da se mi moramo više boriti za kvalitet života, da omogućimo napredak ljudima u nekom razumnom periodu u kojem ćemo moći da kažemo da smo grad. Ako ćemo samo mijenjati naziv, onda je to loše“, rekao je Ćosić za naš portal.
Za statusom grada se najviše teži iz neke kozmetike, jer ljepše zvuči da se neko zove gradom nego opštinom. To je, po meni, loša priča – LJUBIŠA ĆOSIĆ
On je dodao, da ne bi uopšte istraživao koliko promjene statusa koštaju, već da li je toliko novca uloženo u popravljanje standarda života tih ljudi i razvoj opština.
„Čak i ako je neki grad privredno razvijeniji, poput Dervente, da li to automatski znači da ispunjava sve ostale uslove? Broj stanovnika, visinu plate, kvalitet života uopšte“, pita Ćosić.
Bivši načelnik Gradiške Zoran Latinović (SDS) kaže da većina gradova uopšte i ne ipunjava uslove za promjenu statusa, jer ne bilježe ni rast stanovništva niti objektivni napredak. Ipak, statusi gradova se dodjeljuju kako bi se stvorio privid jačanja. Radi se o formalnoj izjavi bez suštinskih promjena. Između nadležnosti gradonačelnika i načelnika, kaže on, i danas stoji znak jednakosti. Pogotovo nema izmjena u finansijama za kvalitetnije finansiranje funkcija grada.
„Iako je Gradiška prebacila 50.000 ljudi prema popisu, pitanje je koliko ljudi uopšte živi tu. Jedina prednost je možda u samostalnosti zastupanja, odnosno da to više ne radi zamjenik republičkog pravobranioca. Međutim, ne znam ni koliko su gradovi to uopšte implementirali, ali znam da je i to novi trošak u smislu da zahtijeva organizovanje nove službe, zaposlenih, vođenje postupaka i drugog“, kaže on.
Latinović dodaje da se može primijetiti, u odnosu republičke vlasti prema lokalnoj, da se centralizuju finansijska sredstva, a obaveze i socijalna politika se prebacuju na lokalnu.
„To dovodi do toga da većina jedva sastavlja kraj sa krajem i da su prinuđeni da podižu kredite kako bi održali tekuću likvidnost i potrošnju. Ova proglašavanja gradova su zamagljivanje stvarnosti u nedostatku realnih iskoraka u smislu popravljanja standarda građana, bolje zaposlenosti, bolje socijalne situacije za život, sport, kulturu i sve ono što je potrebno jednom gradu“, rekao je on za eTrafiku.
Statusi gradova se dodjeljuju kako bi se stvorio privid jačanja. Radi se o formalnoj izjavi bez suštinskih promjena – ZORAN LATINOVIĆ
Da bi se promijenio status, Gradiška je prvo morala da napravi elaborat o ispunjenim uslovima, koji opet, usvaja skupštinska većna i koja donosi odluku o promjeni. Sve ono što je opština osnovala, kaže on, moralo je da mijenja svoj vizuelni identitet, što košta.
„Izašlo se malo iz seljačkih čizama, pa nismo više selo ni opština, sad smo grad. U principu smo bili ono što jesmo, a to tako i treba. Ako gledamo RS, možda nas ima oko milion ukupno, u svjetskim razmjerama mi smo periferija jednog većeg grada. Ovo je možda signal za novu teritorijalnu organizaciju Srpske. Imamo brojne rubne opštine koje jedva sastavljaju kraj sa krajem, a posebno mislim na izrazito nerazvijene, koje Vlada RS otvoreno ignoriše“, kaže Latinović.
On dodaje, da ljudi iz pomenutih rubnih opština ne mogu da dođu ni do resursa ni do boljih uslova života, a da ni načelnici ne mogu ništa sami.
„Bolje bi bilo da se razmišljalo o nerazvijenim opštinama i kako njima pomoći, umjesto što se troši novac na svečane sjednice, nove pečate i table. Govorilo se i kada stranci dođu da će prije ostati kada se radi o gradu a ne o opštini. To je smiješno, niko ne dolazi zbog toga. Nama su potrebne niže poreske stope, kvalifikovana radna snaga i funkcionalan pravosudni sistem. Pred očima nam padaju direktne investicije, a igramo se nazivima opština ili grad. Treba teret krize realnije rasporediti, pomoći nerazvijenim opštinama, a ne baviti se formama“, rekao je Latinović.
Srđan Todorović (SP), jedan od kandidata za gradonačelnika Doboja, kaže da se ovoj lokalnoj zajednici od sticanja statusa grada nije dogodila nijedna ozbilja investicija.
„Postoje neki uslovi koji se moraju ispuniti da se promijeni status, od pet moraju biti tri, ali i to je fleksibilno samo da bi se postigao cilj. To je samo statusna promjena, ništa suštinski. Što se tiče Doboja, u našem slučaju se promijenio samo pečat. Kao opština smo bili regionalni, politički, privredni, ekonomski, kulturni centar, a sada smo postali predgrađe razvijenih, Jelaha, Gračanice i Tešnja. Ranije smo bili centar svega u ovom kraju, u proizvodnji su radile hiljade ljudi, bilo je fabrika. Kako smo postali grad, pretvorili smo se u predgrađe. Za to je najveći krivac aktuelna vlast i njeno loše upravljanje gradom“, ističe naš sagovornik.
Doboju se od sticanja statusa grada nije dogodila nijedna ozbilja investicija – SRĐAN TODOROVIĆ
Podsjeća da je bila najava da će pojedini ljudi iz Azerbejdžana investirati u preradu voća i povrća ali da su i oni odustali.
„Da sumiram, ništa se loše neće ni desiti ako opština postane grad. Međutim, veliki su troškovi te promjene, ali se suštinski ništa ne događa“, rekao je Todorović za eTrafiku.
Narodni poslanik Nebojša Vukanović, koji je u republičkom parlamentu dio opozicionog bloka, a koji dolazi iz Trebinja, kaže da je ranije vjerovao da je njegova opština postala grad kako bi joj se dalo na značaju, ali sada vidi da se ništa nije promijenilo, da nije došlo do rasta prihoda niti uticalo na organizaciju.
„Uglavnom se to svodi na neke nove troškove oko promjena formi, svašta se mijenja, ali nisam vidio da je bilo koja lokalna zajednica napredovala. Trebinje se vodi da ima oko 30.000 stanovnika, ali nema nas toliko. Zahvaljujući prihodima ’Elektroprivrede’ i turizma u odnosu na ostatak siromašne Hercegovine, na Berkoviće, Nevesinje i okolne opštine, Trebinje jeste natprosječno razvijeno“, kaže naš sagovornik.
Vukanović je podsjetio i na tzv. porez na solidarnost koji je oborio na Ustavnom sudu.
„Tim porezom je Vlada RS uzimala iz Trebinja skoro četiri miliona maraka privrednicima. Odrezali su 0,5 odsto na prihod privrednicima zbog čega su sjedišta svojih firmi počeli seliti van Trebinja, često u Federaciju BiH. Je li to taj napredak sa statusom grada? Da vam privrednici bježe u drugi entitet? Vidi se da je to sve bilo i ostalo zamazivanje očiju i namjera Vlade Srpske da pridobije neki poen pred izbore pričom o statusu i investicijama, koje nikada ne dolaze. Suštinski se skreće pažnja sa stvarnih problema, a loklane zajednice zbog velikih zaduženja Vlade RS imaju ogromne probleme u funkcionisanju“, rekao je Vukanović za naš portal.
Ranije sam vjerovao da je moja opština Trebinje postala grad kako bi joj se dalo na značaju, ali sada vidim da se ništa nije promijenilo – NEBOJŠA VUKANOVIĆ
Razvijenost opština
Odlukom o stepenu razvijenosti jedinica lokalne samouprave u Republici Srpskoj za 2021. godinu, utvrđeno je da su razvijene jedinice lokalne samouprave: Banjaluka, Bijeljina, Gacko, Gradiška, Derventa, Doboj, Zvornik, Istočna Ilidža, Istočno Novo Sarajevo, Laktaši, Mrkonjić Grad, Pale, Prijedor, Prnjavor, Stanari, Teslić, Trebinje i Ugljevik.
Srednje razvijene jedinice lokalne samouprave: Bileća, Brod, Кozarska Dubica, Кotor Varoš, Milići, Modriča, Sokolac, Srbac, Foča i Čelinac.
Nerazvijene jedinice lokalne samouprave: Bratunac, Višegrad, Vlasenica, Donji Žabar, Кostajnica, Ljubinje, Nevesinje, Novi Grad, Petrovac, Petrovo, Ribnik, Rogatica, Han Pijesak, Šamac i Šipovo.
Izrazito nerazvijene jedinice lokalne samouprave: Berkovići, Vukosavlje, Istočni Drvar, Istočni Mostar, Istočni Stari Grad, Jezero, Кalinovik, Кneževo, Кrupa na Uni, Кupres, Lopare, Novo Goražde, Osmaci, Oštra Luka, Pelagićevo, Rudo, Srebrenica, Trnovo, Čajniče i Šekovići.
